तथ्यांकमा गोरखा भाग २

७।राजनैतिक विभाजन
संसदीय निर्वाचन क्षेत्रः ३
जिल्ला विकास समिति इलाका संख्या ः१३
नगरपालिका संख्याः १
गाउँ विकास समिति संख्याः ६६
वडा संख्यागाविसको ५९४ नगरपालिकाको ११ः ६०५
जिल्लाको संसदीय निर्वाचन क्षेत्र अनुसार जिविसको इलाका गाविस र नगरपालिकाको विवरण ः

निर्वाचन क्षेत्रइलाकागा।वि।स र नगरपालिकाका वडाहरु
१
१७ वटा गा।वि।स। र नगरपालिका१
२
३
४गोरखा नगरपालिका नारेश्वर फिनाम
ताप्ले वोर्लाङ अश्राङ बंुकोट नाम्जुङ
मनकामना घैरुङ मकैिसंङ वक्राङ ताक्लुङ
ताङलीचोक फुँजेल ध्याल्चोक भुम्लीचोक दरवुङ
२
२० वटा गा।वि।स५
६
७
८देउराली च्याङली मिरकोट धुँवाकोट गाईखुर
छोप्राक खोप्लाङ पालुम्टार हर्मी आँपपिपल
गाँखु श्रीनाथकोट जौवारी थालाजुङ केरावारी
हंसपुर खरीबोट घ्याच्चोक सिम्जुङ मुच्चोक
३
२९ वटा गा।वि।स।९
१०
११
१२
१३वारपाक स्वाँरा सौरपानी ताकुकोट ताकुमाझ लाकुरीवोट
धावा पाँचखुवा देउराली पन्द्रुङ मसेल वगुवा तान्द्राङ
मान्वु आरुआरवाङ थुमी आरुचनौटे आरुपोखरी
करौजा काशशीगाउँ उहिया लाप्राक लापु गुम्दा
छेकम्पार सिर्दिवास सामागाउँ चुम्चेत ल्हो विही प्रोक


८।मोटरबाटो पुगेको न।पा÷ गा।वि।स। संख्या ५२

निर्वाचन क्षेत्र नं। १
१७ वटा गा।वि।स। र १ नगरपालिका
गोरखा नगरपालिका
नानेश्वर
फिनाम
ताप्ले
वोर्लाङ
अश्राङ
बुंकोट
नाम्जुङ
मनकामना
घैरुङ
मकैिसंङ
वक्राङ
ताक्लुङ
ताङलीचोक
फुँजेल
घ्याल्चोक
भुम्लीचोक
दरवुङ
निर्वाचन क्षेत्र नं। २ २९ गा।वि।स।
देउराली
च्याङली
मिरकोट
धुँवाकोट
गाइखुर
छोप्राक
खोप्लाङ
पालुम्टार
हर्मी आँपपिपल
गांखु
श्रीनाथकोट
जौवारी
तालाजुङ
केरावारी
हंसपुर
खरीबोट
घ्याच्चोक
सिम्जुङ
मुच्चोक
निर्वाचन क्षेत्र नं। ३ २९ गा।वि।स।
वारपाक
स्वारा
सौरपानी
ताकुकोट
ताकुमाझ लाकुरीबोट
पांचखुवा देउराली
मसेल धावा पन्द्रुङ
वगुवा तान्द्राङ
आरुआरवाङ
आरुपोखरी
आरुचनौटे
थुमी
विद्युत सुविधा पुगेको न।पा÷गा।वि।स। संख्या ३०
देउराली
धुँवाकोट
च्याङ्गली
पालुम्टार
हर्मी
खोप्लाङ
छोप्राक
श्रीनाथकोट
गाईखुर
आँपपिपल
तालाजुङ
मिरकोट
गोरखा न।पा।
नारेश्वर
फिनाम
वगुवा
घैरुङ
ताप्ले
मनकामना
घ्याल्चोक
अश्राङ
वोर्लाङ
दरवुङ
ताङलीचोक
फुजेल
नाम्जुङ वुङकोट
मकैिसंङ
घैरुङ
वक्राङ

९।संचारको अवस्थाः
हाल जिल्लाको १ न।पा। र सम्पूर्ण गा।वि।स। मा संचार सुविधा
टेलिफोन लाईनका प्रकार
ीबलम ीष्लभ न्कःरऋमःब् ख्क्ब्त्
सूचना तथा अभिलेख केन्द्र
जिल्ला विकास समितिमा जिल्ला सूचना तथा अभिलेख केन्द्रको स्थापना भएको
विभिन्न विषयमा पाठ्यपुस्तक र पत्रिपत्रिका रहेको ।
ग्रामीण सूचना केन्द्र पालुम्टारमा स्थापना गरिएको ।
रेडियो÷एफ।एम
ए।एम। रेडियोको स्टेशन -१ सामुदायिक रेडियो
पत्रपत्रिकाः
साप्ताहिकः दरौदी हाम्रो गोरखा सन्देश
हुलाकको अवस्थाः
जिल्ला हुलाक -१
इलाका हुलाक-१२
अतिरिक्त हुलाक-५५
निजी क्षेत्रबाट संचालित सेवा -२ कुरियर सेवा

१०।जिल्लाको भू¬-उपयोग स्थितिः
भू उपयोगको आधारमाः
कूल क्षेत्रफल ३६०९९९।९ हेक्टर
कृषियोग्य जमीनः ५५६९६ हेक्टर १५।४२ प्रतिशत
वनजंगल झाडी क्षेत्रः ११२६७६ हेक्टर ३१।२१ प्रतिशत
चरन भूमीः ५९५२० हेक्टर १६।४९ प्रतिशत
सिँचाईको आधारमाः
खेत सिँचितः ३६६२ हेक्टर ५।७५ प्रतिशत
खेत असिँचित १२२२५ हेक्टर २६।४७ प्रतिशत
पाखोः ३१३५० हेक्टर ६७।८१ प्रतिशत

११।शैक्षिक अवस्था
पुरुषः ५९।%
महिलाः ४०।७ %
औषतः ४९।४० %
शैक्षिक संस्था
क्याम्पसः ४
प्राविधिक शिक्षालयः १
उच्चमाध्यमिक विद्यालयः २५
माध्यमिक विद्यालयः ५१
निम्नमाध्यमिक विद्यालयः ६१
प्राथमिक विद्यालयः ३८४
भ्ऋम् कक्षाः ३२५

१२।स्वास्थ्यः
स्वास्थ्य संस्थाः
जिल्ला अस्पतालः १
आंपपिपल अस्पतालः १
जिल्ला आयुर्वेद औषधालयः १
प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रः ३
स्वास्थ्य चौकीः १०
उप-स्वास्थ्य चौकीः ५५
आयुर्वेद औषधालयः ५
नीजि आईएनजीओ एनजिओः ७

१३।जनसंख्याः
कूल जनसंख्याः २८८१३४
पुरुषः १३४४०७ ४६।६५%
महिलाः १५३७२७ ५३।३५%


१४।धर्मः
हिन्दु ९० %
कि्रश्चियन ०।४ %
बौद्धः ९%
जैन ०।०२ %
इश्लामः ०।८ %
अन्य ०।०३ %
जातिः व्राम्हण क्षेत्री नेवार गुरुङ कुमाल दमै मगर सार्की तामाङ प्रजा दराई राई अन्य ।
भाषाः नेपाली गुरुङ मगर शेर्पा÷भोटे तामाङ राई÷किराँती नेवार थारु सतार लिम्बु मैथिली अन्य
१५।प्रमुख जडिबुटीहरुः
लौठसल्ला चिराईतो जटामसी निरमसी गुच्छीच्याउ पाषाणवेद सिन्कौली गामडोल कुट्की पदमचाल सतुवा तरुल उन्यु भ्याकुर अमलवेद हर्रो वर्रोर कुरीलो सुगन्धवाल टिमुर बोझो यासा्रगुम्बा आदि ।

१६।चलचित्र मन्दीरहरुः
गोरखकाली चलचित्र मन्दिर
हिमाली चलचित्र मन्दिर
यी दुई वटा चलचित्र मन्दिरहरुमा पालैपालो ६÷६ महिना चलचित्र चल्ने गर्दछ ।

१७।सरकारी कार्यालयहरु
कृषिः
जिल्ला कृषि कार्यालयः १
कृषि सेवा केन्द्रः ६
सम्पर्क इकाईः ७
पशुसेवाः
जिल्ला पशुसेवा कार्यालयः १
पशु सेवा केन्द्र ६
पशु सेवा उप-केन्द्रः ११
वनः
जिल्ला बन कार्यालयः १
इलाका बन कार्यालयः १
रेाज पोष्टः ८
सामुदायिक वन संख्याः ४०४
कवुलियत वनः ५३
उद्योगः
ठूलो उद्योगः
गोरखकाली रबर
मनकामना केबुलकार
गोरखा आयुर्वेद कम्पनी प्रा।लि।
घरेलु तथा साना उद्योगः
३९ वटा घरेलु उद्योग
३३५ वटा साना उद्योग

१८।वित्तिय संस्थाः
राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक शाखा कार्यालय गोरखा-१
राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक उप¬-शाखा कार्यालय ३
पालुङटार शाखा-१
आरुघाट शाखा-१
भच्चेक शाखा-१
कृषि विकास बैंक शाखा कार्यालय गोरखा-१
कृषि विकास बैंक उप¬-शाखा -२
पालुङटार -१
आरुघाट-१
गोरखा विकास बैंक शाखा कार्यालय-१
क्लिन इनर्जी डेभलपमेन्ट बैंक शाखा कार्यालय-१
गण्डकी विकास बैंक शाखा कार्यालय-१
छिमेकी विकास बैंक शाखा कार्यालय-१
ग्रामीण विकास बंैक शाखा कार्यालय-१
डिप्रोक्स विकास बैंक शाखा कार्यालय-१

१९।यातायात सुविधा कच्ची सडकः
आवुखैरेनी-खोरखाः २४।०० कििम
गोरखा- आरुघाट-आरुखेतः ३८।६० कििम
अवुवा-सातदोवाटो-लुईँटेल-आंपपिपल-चित्रेपोखरी-भच्चेकः ३०।०० कि।िम
ढुंगागाडे भन्ज्याङे-तीनमाने-मनकामनाः ३०ः०० कि।मि।
घ्याम्पेसाल-मसेल-निवेलः ८।५ कि।िम
झिँगटे-वोर्लाङ-महादेवटारः १५ कि।मि।
वरचुलीस्थान-बुंकोटः ७।४ कि।मि।
अवुवा-बक्राङ-मनकामनाः १४।५ कि।मि।
लक्ष्मीबजार-भालेढुंगा-तीनमानेः १० कि।मि।
पातीस्वारा-पीपलछाप-बुट्टटार १३ कि।मि।
ठाँटीपोखरी -लुईटेल६।५ कि।मि।
गैरीचौतारा- मैलुङ- क्यामुनटार१४ कि।मि।
विर्दिसेरा- कालामाटा- एयरपोर्ट४ कि।मि।
विमलनगर नयांपुल च्याङली-विरुवाटार- पौवाटार७ कि।मि।
पन्थडिहि- कटहरे- हर्मी१० कि।मि।
नारेश्वर- निवेल- पाल्खु२१ कि।मि।
सतिपिपल- विन्धवासिनी- डेरागाउ- आहाले भन्ज्याङ१०।५ कि।मि।
चोरकाटे- चित्रे१५ कि।मि।
पिप्ले- चामाभन्ज्याङ- आपपीपल६ कि।मि।
स्याउली- मनकामना१४ कि।मि।
दश किलो- मनकामना१० कि।मि।
ठांटीपोखरी-छापथोक- बड्डाडा४।७ कि।मि।
आपपीपल भन्ज्याङ-हस्पिटल१।६ कि।मि।
तुरतुरे हवाई मैदान - कालीरह - चेपे१।८ कि।मि।
घ्याम्पेसाल -वाकोट- स्वारा -सौरपानी -वारपाक५ कि।िम
विर्दि -वागडाडा -पन्थिनि -कालामाटा १० कि।मि।
फिनामटार - जौवारी - चैनपुर ५ कि।मि।
तुरतुरे हवाई मैदान - ठांटीपोखरी४ कि।मि।
बाह किलो - छेपेटार३।५ कि।मि।

२०।िसंचाई सुविधा-
जिल्लाको कूल क्षेत्रफल-३६१००० हेक्टर
िसंचाईयोग्य भूमि-४४३०१ हेक्टर
बाहै महिना िसंचित-२३०० हेक्टर
बर्षे आिशंक िसंचित-१३३४३ हेक्टर
नेपाल सरकार संघ संस्थाहरुबाट निर्माण वा मर्मत सम्भार भएको क्षेत्रफल-४१०१ हेक्टर
परम्परागत रुपमा वा कृषक उपभोक्ता आफैंले निर्माण वा मर्मत सम्भार भएको क्षेत्रफल-९२४२ हेक्टर

२१।प्रमुख कृषि बालीहरु तथा पशुपालन -
खाद्यान बाली- मकै धान गहुं कोधो जौ घैयाधान आलु
दलहन बाली - मास भट्टमास मुसुरो बोडी रहर
तरकारी बाली- आलु लसुन प्याज काउली बन्दा घिरौला रायो
फलपुूल बाली- हिउंदे तथा वर्षे फलपुूल सुन्तला जात
पशुपालन- गाई भैसी भेडा बाखा बंगुर कुखुरा हांस

२२।sृषि पकेट क्षेत्रहरु-
सुन्तला विकास आयोजना१२
खाद्यान्न बाली विकास तथा उत्पादन आयोजना८
व्यवसायिक खेती विस्तार१
ताजा तरकारी४
खायन आलु७
अलैंचीं तथा किफ४
व्यवसायिक सदावहार फलपुूल२

२३।नमूना गा।वि।स।
मनकामना सिम्जुङ बारपाक छेकम्पार


२४।जिल्ला भू-स्वामित्वको स्थिितपरिवार प्रतिसत
०।१ हेक्टर भन्दा मुनी५।०७
०।१ हेक्टर देखि ०।२ हेक्टरसम्म१०।३५
०।२ हेक्टर देखि ०।५ हेक्टरसम्म३२।२५
०।५ हेक्टरदेखि १ हेक्टरसम्म३०।९०
१ हेक्टर देखि २ हेक्टरसम्म१७।७४
२ हेक्टर देखि ३ हेक्टरसम्म३।१२
३ हेक्टर देखि ४ हेक्टरसम्म०।३७
४ हेक्टर देखि ५ हेक्टरसम्म०।०५
५ हेक्टर देखि १० हेक्टरसम्म०।११
१० हेक्टर भन्दा मािथ०।०५

२५।गोरखा बजार देखि गा।वि।स। सम्मको दुरी

दुरीकोषमान।पा। तथा गा।वि।स।
०गोरखा बजार गोरखा नगरपालिका
२नारेश्वर
३फिनाम
४ताप्ले छोप्राक गांखु
५अश्राङ बुंकोट मिरकोट धुवांकोट खोप्लाङ बगुवा देउराली
६बक्राङ श्रीनाथकोट घैरुङ मसेल
७नाम्जुङ ताक्लुङ च्याङली गाईखुर आपपीपल हर्मी
८वोर्लाङ मनकामना ताङलीचोक
९फुजेल पालुम्टार थालाजुङताकुकोट ताकुमाझ लाकुरीबोट धापांचखुवा देउराली तान्द्राङ
१०मकैिसंह भुम्लीचोकजौवारी पन्द्रुङ आरुचनौटे
११दरवुङ केरावारी स्वारा आरुपोखरी
१२सौरपानी आरुआरवाङ
१४हंसपुर मुच्चोक थुमी
१५सिम्जुङ
१७घ्याल्चोक मान्वु
१८खरीबोट वारपाक घ्याच्चोक
२०काशीगाउं लापू
२२केरौजा लाप्राक गुम्दा
२६उहिया
३०सिर्दिबास
३८विही
४१प्रोक
४७ल्हो चुम्चेत
५०छेकम्पार
५२सामागाउँ


२६। जनसंख्या वितरण तथा प्रक्षेपण
जनसंख्याको आकार
राष्ट्रिय जनगणना २०५८ को प्रारम्भिक नतिजा अनुसार गोरखा जिल्लाको जनसंख्या २८८१३४ कुल घरधुरी संख्या ५८९२३ रहेको देखिन्छ । यसले नेपालको कुल जनसंख्याको १।२४ प्रतिशत ओगोटेको छ । औसत घरपरिवारको आकार ४।९ रहेको देखिन्छ । यसैगरी जिल्लाको २०३८ देखि २०५८ सालसम्मको जनसंख्याको स्थितिलाई निम्न तालिकामा देखाईएको छ ।

जिल्लाको जनसंख्या स्थिति २०३८-२०५८
राष्ट्रिय जनगणना बर्षजनसंख्याबृद्धिदरघरधुरी संख्याऔसत घरपरिवारको आकार
कूलपुरुष %महिला%
२०३८२३१२६४११४६१४४९४०११६६५०५०।४-४०७३४५।७
२०४८२५२५२४१२१३२७४८१३११९७५२०।९४९३११५।१
२०५८२८८१३४१३४४०७४६।७१५३७२७५३।३१।३२५८९२३४।८९
कुल जनसंख्या बृद्धि प्रतिशत
२०३८-५८२४।६१७।५-३१।५--४५।६-


विगत २० बर्षको तथ्यांकलाई हेर्दा पुरुषको तुलनामा महिलाको जनसंख्या १४ प्रतिशतले थप बृद्धि भएको छ भने सो अवधिमा कुल जनसंख्याको बृद्धि २४।६ प्रतिशतले भएको छ । यसले तीब्र जनसंख्या बृद्धिलाई देखाएको छ ।
यसरी नै कुल घरधुरी संख्या २० बर्षमा ४५।६ प्रतिशतले बृद्धि भई २०३८ सालमा ४०७३४ भएकोमा २०५८ सालमा ५८९२३ भएको छ । जनसंख्या सम्बन्धी अन्य विवरणलाई तलको तालिकामा देखाइएको छ ।
जिल्लाको जनसंख्या र यससँग सम्बन्धित अन्य विवरणहरु
कुल जनसंख्या- २८८१३४
पुरुष-१३४४०७
महिला- १५३७२७
जनघनत्व ८० वर्ग किमी
जनसंख्या प्रक्षेपणहाल ०५७÷०५८०५९÷६००६०÷६२०६२÷६४
२८८१३४२९१९०३२९९६६१३०७६२४
स्रोत ः रा।ज।ग २०४८ २०५८



२७।धर्म जाति तथा भाषागत विवरण
धर्म
धर्मालम्बीहरुको विवरण
धर्मालम्बीवि।सं। २०३८वि।सं।२०४८वि।सं २०५८
संख्याप्रतिशतसंख्याप्रतिशतसंख्याप्रतिशत
हिन्दु१९५९८२८४।८२२६९३९९०२०९७३३७२।७९
बौद्ध१७५६४७।६२३९९९७२६१९२५।२०
इस्लाम११६८०।५२०१५०।८२६३६०।९१
कि्रश्चियन१७७०।०६१०३८०।४२२६२०।७

तथ्यांकमा गोरखा जिल्ला

१।पृष्ठभूिम
पश्चिमााचल विकास क्षेत्र अन्तर्गत गण्डकी अाचलमा पर्ने गोरखा जिल्ला भौगोलिक हिसाबले मध्य पहाडी क्षेत्रदेखि उत्तरी भेगका हिमाली क्षेत्रसम्म पर्दछ । सुगम क्षेत्रदेखि लिएर अति विकट क्षेत्रहरुसमेत ओगटेको यस जिल्लाको दक्षिणमा मस्र्याङदी र त्रिशुली नदीका किनारदेखि लिएर उत्तरमा चीनको सीमानासम्म फैलिएको छ । यस जिल्लाको सदरमुकाम गोरखा बजार हो जुन समुन्द्र सतहदेखि करिब ११ मिटरको उचाईमा रहेको छ । गोरखा जिल्ला समुद्र सतहबाट २२८ मिटर मुग्लिन नजिक त्रिशुली र मस्र्याङदीको दोभान उचाईदेखि लिएर ८१६३ मिटरमनासलु हिमालउचाइसम्म अवस्थित रहेको हुँदा यस क्षेत्रभित्र भूमिको बनावटमा विभिन्नता रहेको छ ।
गोरखा जिल्ला लगभग सबैजसो ग्रामीण क्षेत्रले ढाकेको छ । यस जिल्लामा ६६ गाविस र एउटा मात्र नगरपालिका छ । सो नगरपालिकाभित्र पनि गोरखा बजार बाहेक धेरैजसो ग्रामीण इलाका पर्दछन् । राष्ट्रिय जनगणना २०५८ अनुसार नगरपालिकाको जनसंख्या २५७२३ रहेको छ । यसरी हेर्दा झण्डै ९ प्रतिशत जनसंख्या मात्र शहरी क्षेत्रमा पर्दछन् भने ९१ प्रतिशत जनसंख्या ग्रामीण क्षेत्रमा पर्दछन् । यस जिल्लाका लगभग १५ गाविस कासिगाउँ लापु केरौंजा लाप्राक गुम्दा मान्वु उहिया थुमी सिर्दिबास विही प्रोक ल्हो चुम्चेत छेकम्पार र सामागाउँ दुर्गम क्षेत्रमा पर्दछन् । लगभग ११ प्रतिशत जनसंख्या उक्त गाविसमा बसोबास गर्दछन् । गोरखा जिल्लाको उत्तरी भाग हिमाली क्षेत्रमा पर्दछ । लगभग आधाजसो भू-भाग सात वटा गाविसले मात्र ओगटेको छ र यहाँको जम्मा जनसंख्या ७६९७ मात्र छ ।
जनगणना २०४८ अनुसार गोरखा जिल्लाको जनसंख्या बृद्धिदर ०।९ प्रतिशत थियो भने हाल २।२४ प्रतिशत रहेको छ । यसलाई हेर्दा नेपालको जनसंख्या बृद्धिदर २।२७ भन्दा यहाँको कम देखिएता पनि २०४८ को तुलनामा यहाँको जनसंख्या बृद्धिदर बढेको देखिन्छ । यही दरमा जनसंख्या बृद्धि हुँदा ५२ बर्षमा यहाँको जनसंख्या दोब्बर हुने देखिन्छ । यसरी नै कुल घरधुरी संख्या २० बर्षमा ४५।६ प्रतिशत बृद्धि भई २०३८ सालमा ४०७३४ भएकोमा २०५८ सालमा ५८९२३ भएको छ ।
राष्ट्रिय जनगणना २०५८ को जनगणना अनुसार गोरखा जिल्लाको जनसंख्या २८८१३४ कुल घरधुरी संख्या ५८९२३ रहेको देखिन्छ । यसले नेपालको कुल जनसंख्याको १।२४ प्रतिशत ओगटेको छ । औसत घर परिवारको आकार ४।९ रहेको छ । २० बर्षमा पुरुषको तुलनामा महिलाको जनसंख्या १४ प्रतिशत थप बृद्धि भएको छ भने सो अवधिमा कुल जनसंख्याको बृद्धि २४।६ प्रतिशतले भएको छ । यसले तीब्र जनसंख्या बृद्धिलाई देखाएको छ ।

१।१। ऐतिहासिक पृष्ठभूिम
नेपाल राज्यको एकीकरण गर्ने श्रेय गोरखा जिल्लालाई दिने गरिन्छ । गोरखा जिल्लाको लिगलिग भन्ने ठाउँमा घले राजाहरुको राज्य थियो । त्यहाँ प्रत्येक बर्ष विजयदशमीका दिन दौडमा प्रथम हुनेलाई राजा बनाउने प्रचलन थियो । त्यस उत्सवलाई हेर्न उपस्थित भएको बेला द्रव्य शाहले अप्रत्याशित रुपमा झुक्याएर आक्रमण गरी त्यहाँ आफ्नो प्रभुत्वका राज्य कायम गरे । यसै प्रसंगमा चेपे किनारबाट दौडेर लिगिलिगकोट पुग्न लागेका पाँच जना घलेहरुलाई मारेर गाडेको ठाउँ लिगलिग नजिकै पाँचचिहाानको रुपमा हालसम्म पनि परिचित छ । लिगलिगकोटमाथि विजय भएपछि तुरुन्तै गोरखा आक्रमण गरी १५ दिनसम्म युद्ध भएकोमा गोरखा विजय हुन सकेन । द्रव्य शाह निकै महत्वकांक्षी भएकोले प्रथम पराजयले उनलाई खासै असर पारेको थिएन भने भागिरथ पन्त गणेश पाण्डे सर्वेश्वर खनाल गंगाराम राना गजानन भट्टराई केशव बोहोरा मुरली खवासहरुले उनको उत्साहलाई बढाइरहेका थिए । द्रव्य शाहका सैनिकहरु थापा भुसाल मास्के रानाहरु समेतले गोरखाका राजाको दरबारलाई घेरी आक्रमण गरे । यसरी गोरखा राज्य जितेपछि द्रव्य शाह गोरखाका राजा भए ।
द्रव्य शाहले पछि गोरखा राज्यमा उनका बंशजहरु पुरन्दर शाह छत्र शाह राम शाह डम्बर शाह कृष्ण शाह रुद्र शाह पृथ्वीपति शाह र नरभूपाल शाहले राज्य गरेको पाइन्छ । राजा नरभूपाल शाह र रानी कौशल्यावतीको ज्येष्ठ पुत्रको रुपमा वि।स।१७७९ पौष २७ गते पृथ्वीनारायण शाहको जन्म भयो । तत्कालीन अवस्थामा नेपाल वाइसी चौविसी गरी ५२ भन्दा बढी स-साना राज्यमा विभाजित भएको थियो । यी राज्यहरुबाट एक आपसमा शत्रुताको व्यवहार मत्स्य न्यायको अवस्था थियो भने अर्कोतिर भारतमा बि्रटीस साम्राज्य फैलिसकेकोले तिनीहरुको आँखा नेपालमा परेको थियो । वि।स। १७९९ मा २० वर्षको उमेरमा पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो एकमात्र उद्देश्य जे जसरी हुन्छ टुकि्रएर रहेका स-साना राज्यहरुलाई विजय हासिल गर्ने भन्नेमा लागे । तदानुरुप वि।स। १८०१ मा नुवाकोट १८१९ मा मकवानपुर १८२२ मा किर्तीपुर ललितपुर १८२६ मा भक्तपुर विजय गरी गोरखा राज्यबाट नेपाल राज्यको स्थापना गरे र देशको राजधानी पनि काठमाडौं बनाए ।
यसरी वर्तमान नेपाल राज्यको उत्पत्ति गोरखा राज्यबाट भएको इतिहासमा वर्णित छ । गोर्खालीहरु बीरबहादुर र परिश्रमी भएकोले तत्कालीन अवस्थामा नेपाल राज्यको स्थापनामा उनीहरुले तत्कालिन शासकहरुलाई सहयोग पुर् याएका तथा नेपाल अंग्रेजबीच वि।सं। १८७१ देखि १८७३ सम्म भएको युद्धमा नेपाली सैनिकहरुले देखाएको अदम्य साहस र वीरताको कदर गर्दै अंग्रेजहरुले भारतमा नेपालीहरुलाई भर्ती गराउने प्रचलन समेत चलाए । पहिलो र दोस्रो विश्व युद्धमा नेपालका शासकहरुले वेलायतलाई साथ दिई युद्धमा सैनिकहरु पठाएका थिए । गोर्खाली सैनिकहरुको वीरगतिको कदर गर्दै जर्मन सम्राट कैजार विलियमले ुम मेरा सैनिकहरुलाई संसारका कुनै सेनासँग लडाउन रत्तिभर पनि डर मान्दिन तर गोरखा सैनिकको नाम सुन्नासाथ मेरो मुटु थर्कमान हुन्छु भनेका छन् भने बेलायतकी रानी एलिजावेद द्वितीयले ुगोरखा सैनिकले इतिहासमा छुट्टै र गरिमामय स्थान ओगट्न पुगेका छन्ु भनेकी छन् ।

१।२।जिल्लाको नामकरण प्रसंगः
गोरखामा रहेका योगी गोरखनाथको नामबाट वा गाइको रक्षा गो रक्षा गरिने ठाउँ भएकोले सोही आधारमा यो ठाउँको नाम ुगोरखाु रहेको मानिन्छ । नेपाली भाषामा घाँसको फाँटलाई खर्क मानिने गरेकोमा खर्क शब्द विकृत भएर गर्ख गर्खा हुँदाहुँदै गोरखा भएको पनि मानिन्छ । यो जिल्ला अन्तर्गत घाँसका ठूला ठूला फाँटहरु÷खर्कहरु छन् । लिच्छवीकालमा पनि गोरखा बारेमा चर्चा गरिएको छ । जयदेव द्वितीयको शिलालेखमा वर्णन भए अनुसार त्यस समयमा गोरखालाई केन्द्रबाट नै शासन गरिन्थ्यो ।

२। जनआन्दोलन र जनयुद्धमा गोरखाको स्थान
राणा शासन र पाचायत विरुद्धको विभिन्न जनआन्दोलनमा गोरखाको महत्वपूर्ण भूमिका रह्यो । राणाकालमा हलो जोत्ने आन्दोलनको साथसाथै विभिन्न किसान आन्दोलनहरु भएका थिए । पाचायती व्यवस्थाका विरुद्धमा आँपपिपलका होमनाथ ढकाललगायतका दर्जनौं आन्दोलनकारीहरु सहिद भएका थिए । २०३६ र २०४६ का आन्दोलनमा पनि गोरखा र गोरखालीहरुको महत्वपूर्ण भूमिका रह्यो ।
२०५२ सालमा सुरु भएको महान् जनयुद्धमा पनि गोरखाको भूमिका ऐतिहासिक रह्यो । जनयुद्धको थालनी गर्ने निर्णय पनि गोरखामा भएको बैठकबाट गरिएको थियो । जनयुद्धका प्रथम सहिद दिलबहादुर रम्तेल र सवैभन्दा वरिष्ठ सहिद सुरेश वाग्लेबासु पनि गोरखाकै हुन् । यसैगरी जनयुद्धकै क्रममा गोरखाका ६ जना छोरीहरुले जेल ब्रेक गरी इतिहास रचेका छन् भने अन्य विभिन्न बलिदानी र त्यागमा गोरखाले सबैलाई उछिनेको छ । यसैगरी संविधानसभा निर्वाचन २०६४ मा पनि देशभरमा सबैभन्दा बढी मत गोरखा क्षेत्र नं २ का डा।बाबुराम भट्टराईले प्राप्त गरी ऐतिहासिकता देखाएका छन् । यसरी इतिहासदेखि हालसम्म राजतन्त्रदेखि गणतन्त्रसम्म गोरखाले आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाएको छ ।
३।भौगोलिक अवस्थाः
अक्षांशः २७०१५ु देखि २८०१५ु
देशान्तरः ८४०२७ु देखि ८४०५८ु
क्षेत्रफलः ३६१० वर्ग किलोमिटर
उचाईँः २२८ मिटरदेखि ८१६३ मिटरसम्म
विकास क्षेत्रः पश्चिमााचल
अाचलः गण्डकी

सीमानाः
पूर्व ः धादिङ तिब्बत चीन
पश्चिमः तनहुँ लमजुङ मनाङ तिब्बत चीन
उत्तरः तिब्बत चीन
दक्षिणः चितवन तनहुँ धादिङ जिल्ला ।

हावापानीः
१। उष्ण हावापानी त्चयउष्अबि ऋषिषबतभ
२। सम-शितोष्ण हावापानी क्गद-तचयउष्अबि ऋषिषबतभ
३। शितोष्ण हावापानी ऋययि त्झउभचबतभ ऋषिषबतभ
४। हिमाली÷लेकाली हावापानी ब्उिष्लभ ऋषिषबतभ

४।वर्षा एवं तापक्रमको स्थितिः
यो जिल्ला सामान्यतयाः मनसुनी बर्षात् पर्दछ । जेष्ठको अन्त्यतिर मनसुन शुरु भइृ भाद्रको अन्त्यसम्म रहन्छ । हिउँदमा पश्चिमी वायुले वर्षा गराउँछ । हिमाल पहाड वेसी र टारहरुको भौगोलिक विविधताले गर्दा तापक्रम एवं वर्षा एकनास छैन । उत्तरी क्षेत्रमा बाह्रै महिना जाडो हुन्छ भने दक्षिणी टारमा तराईमा जस्तै प्रवल गर्मी हुन्छ । यस जिल्लामा प्रायः चैत्र÷बैशाखमा असिना पर्छ । यस जिल्लाको वार्षिक तापक्रम एवं औषत रुपमा निम्न अनुसार छ ।

वर्ष सन् महिना गोरखावर्षा मि।मि
मौसम से।ग्रे
अधिकतमन्यूनतम
२००७व्गिथ३०।१२३।४३६३।१
ब्गनगकत३१।०२३।३१७५।७
क्भउतझदभच२१।७२२।१३५३।०
इअतयदभच२८।२१९।०३७।६
ल्यखझदभच२४।२१२।६७।०
म्भअझदभच१९।५८।६०।०
२००८व्बलगबचथ---
ँभदचगबचथ२२।२८।८९।५
ःबचअज---
ब्उचष्ि३१।४१७।११३७।०
ःबथ३१।११९।३१५३।६
व्गलभ३०।८२१।७४४०।०
स्रोतः नारायणी वेसिन कार्यालय
अधिकतम तापक्रमः ब्उचष्ि ३१० से।
न्यूनतम तापक्रमः म्भअझदभच ८।६०
अधिकतम वर्षाः व्गलभ ४४० मि मि
न्यूनतम वर्षाः म्भअझदभच ँभदचगबचथ ०।० मि मि

५।गोरखा जिल्लालाई चिनाउने केही महत्वपूर्ण स्थानः
गोरखाबजार
मनकामना
आरुघाट बजार
जौबारी
घ्याम्पेसाल
वारपाक
पालुङटार विमानस्थल
भच्चेक
बुंकोट खाब्दी
सिर्दिबास
छेकम्पार
सामागाउँ
लिगलिगकोट
आँपपिपल हस्पिटल

६।प्रमुख ऐतिहासिक धार्मिक सांस्कृतिक एवं प्राकृतिक सम्पदाहरुः
गोरखा दरबार गोरखकाली गोरखनाथ
तल्लो दरबार
मनकामना मन्दिर
मनासलु क्षेत्र
गुम्बाहरु
गुफाहरु
हिमाल
कोटहरुउपल्लोकोट तल्लोकोट लिगलिगकोट हर्मीकोट आदि
महादेव मन्दिर विष्णु मन्दिर हनुमानढोका भिमसेनस्थान
ताल÷पोखरीकल्छुमन-१।५ किमी लामो नारदकुण्ड दुधपोखरी तातोपानी भुलभुलेखार वीरेन्द्र छोसोङ पुस्कर तीर्थ÷रानीपोखरी निम्चेपोखरी

हिमशिखर
गोरखा जिल्ला अन्तर्गगत विभिन्न हिमश्रृंखलाहरु रहेका छन् र ती हिमश्रृंखला अन्तर्गत करिब १०० हिमाली टाकुराहरु रहेका छन् ।
क्र।संहिमश्रृंखलाहिमालको संख्याप्रमुख हिमाल
१मनासलु४०मनासलु८१६३ मिटर
हिमालचुलीपूर्व७८९५ मिटर
नागधी चुली७८७१ मिटर
हिमालचुलीपश्चिम७५४० मिटर
हिमालचुलीउत्तर७३७१ मिटर
मनासलु उत्तर७१५१
बौद्ध हिमाल६६७२ मिटर

२गणेश ४३गणेश १२३
३श्रंृगी९श्रृंगी हिमाल७१७७ मिटर र पाग्मा
४कुताङ४साउला र कायाङ
जम्मा४९६


जल भण्डार
मुख्य नदीः बुढी गण्डकी चेपे दरौंदी त्रिशुली स्यार खोला
तालः कल्छुमन वीरेन्द्र
पोखरी नारद पोखरी दुध पोखरी रानी पोखरी निम्चे पोखरी भुलभुले खार

७।राजनैतिक विभाजन
संसदीय निर्वाचन क्षेत्रः ३
जिल्ला विकास समिति इलाका संख्या ः१३
नगरपालिका संख्याः १
गाउँ विकास समिति संख्याः ६६
वडा संख्यागाविसको ५९४ नगरपालिकाको ११ः ६०५



७।१।जिल्लाको संसदीय निर्वाचन क्षेत्र अनुसार जिविसको इलाका गाविस र नगरपालिकाको विवरण ः
निर्वाचन क्षेत्रइलाकागा।वि।स र नगरपालिकाका वडाहरु
१
१७ वटा गा।वि।स। र नगरपालिका१
२
३
४गोरखा नगरपालिका नारेश्वर फिनाम
ताप्ले वोर्लाङ अश्राङ बंुकोट नाम्जुङ
मनकामना घैरुङ मकैिसंङ वक्राङ ताक्लुङ
ताङलीचोक फुँजेल ध्याल्चोक भुम्लीचोक दरवुङ
२
२० वटा गा।वि।स५
६
७
८देउराली च्याङली मिरकोट धुँवाकोट गाईखुर
छोप्राक खोप्लाङ पालुम्टार हर्मी आँपपिपल
गाँखु श्रीनाथकोट जौवारी थालाजुङ केरावारी
हंसपुर खरीबोट घ्याच्चोक सिम्जुङ मुच्चोक
३
२९ वटा गा।वि।स।९
१०
११
१२
१३वारपाक स्वाँरा सौरपानी ताकुकोट ताकुमाझ लाकुरीवोट
धावा पाँचखुवा देउराली पन्द्रुङ मसेल वगुवा तान्द्राङ
मान्वु आरुआरवाङ थुमी आरुचनौटे आरुपोखरी
करौजा काशशीगाउँ उहिया लाप्राक लापु गुम्दा
छेकम्पार सििद